Ωκεανοί

Πόσοι είναι και ποια είναι τα όρια τους;

   Η επιφάνεια της Γης, κατά το 70,8% καλύπτεται από ένα σύνολο υδάτων τα οποία η επιστήμη της Υδρογραφίας διαχωρίζει σε θάλασσες και ωκεανούς. Για να κατανοήσουμε καλύτερα το μέγεθος που καταλαμβάνει το υδάτινο στοιχείο στον πλανήτη μας και συνεπώς την σημασία του για την ζωή μας, ας σκεφτούμε πως Άνθρωπος ζει στα μόλις τρία δέκατα της επιφανείας της Γης και έχουν περάσει μόλις πέντε αιώνες από τότε που απόκτησε την ικανότητα να διαπλέει ολόκληρους ωκεανούς. 

  Κατά την Ελληνική Μυθολογία, ο Ωκεανός ήταν ο κυρίαρχος των υδάτων του Κόσμου. Ήταν ο πρώτος και ο ισχυρότερος από τους δώδεκα Τιτάνες που γέννησε η Γαία με τον Ουρανό. Με την Τιτανίδα αδελφή του Τηθύ, γέννησαν χιλιάδες υδάτινες θεότητες όπως και τα θαλάσσια μυθικά πλάσματα, τις Ωκεανίδες. Ο Ωκεανός με την Τηθύ, δεν συμμετείχαν στον πόλεμο των Τιτάνων κατά των Ολύμπιων Θεών. Για τον λόγο αυτό, μετά την νίκη των Ολύμπιων, ο Δίας τον άφησε ως κυρίαρχο των υδάτων. 

  Ο όρος “ωκεανός” καθιερώθηκε από τον Ηρόδοτο για τις απέραντες θαλάσσιες επιφάνειες που περικλείουν τις ηπείρους. Η ονομασία αυτή όμως χρησιμοποιούνταν από την εποχή του Ομήρου όπου υπήρχε η πεποίθηση πως ο ωκεανός ήταν ένας τεράστιος ποταμός που περιέβαλε τον – τότε γνωστό – Κόσμο και κινούνταν αέναα χωρίς να εκβάλλεται κάπου. Κατά την Αρχαιότητα, οι πολιτισμοί της Μεσογείου είχαν έρθει σε επαφή με μόλις δύο ωκεανούς. Τον Ινδικό από τον οποίο περνούσε και το Εμπόριο με την Ασία και τον Ατλαντικό όπου ήταν τα δυτικά όρια του Κόσμου. Την ίδια περίοδο, στην άλλη μεριά του Πλανήτη, οι Πολυνήσιοι ήταν οι μόνοι που είχαν βρει έναν τρόπο να διασχίζουν τον ωκεανό και μάλιστα τον μεγαλύτερο του Κόσμου, τον Ειρηνικό Ωκεανό, αγνοώντας βέβαια το τι υπήρχε πέρα από τα όρια του. 

 

  Το 1513, οι Ισπανοί κονκισταδόρες φτάνουν από την ενδοχώρα της Κεντρικής Αμερικής στις ανατολικές ακτές του Ειρηνικού Ωκεανού, με τον Μαγγελάνο, εφτά χρόνια αργότερα, να γίνεται ο πρώτος ευρωπαίος που τον διαπλέει δίνοντας του και την σημερινή του ονομασία. Από τότε, οι κύριοι ωκεανοί της Γης έγιναν τρεις. Κατά την εξέλιξη των ανακαλύψεων, όταν οι εξερευνητές έφτασαν στην Ανταρκτική και την Αρκτική περιοχή, άρχισε μια συζήτηση για το αν τελικά η θάλασσα που περιβάλει την Ανταρκτική και η Αρκτική θάλασσα πρέπει να χαρακτηριστούν ως ωκεανοί ή όχι. Μια συζήτηση που συνεχίζει μέχρι και τις μέρες μας.

Για να γίνουν πιο κατανοητά τα όρια των ωκεανών, θα πρέπει να αναφερθεί ποια είναι η διαφορά μεταξύ των όρων «ωκεανός» και «θάλασσα». Ωκεανός, όπως προαναφέραμε, ορίζεται η απέραντη θαλάσσια έκταση που χωρίζει τις ηπείρους. Ως θάλασσα, ορίζουμε τις μικρότερες θαλάσσιες περιοχές όπου στο μεγαλύτερο μέρος τους, περικλείονται από στεριά. Οι θάλασσες, ανάλογα τις γεωγραφικές τους ιδιότητες, χωρίζονται σε επιηπειρωτικές, περιθωριακές, μεσόγειες, εσωτερικές και κλειστές. 

Οι Επιηπειρωτικές Θάλασσες περικλείονται από τις ακτές μίας ηπείρου και συνδέονται με τους ωκεανούς μέσω κάποιου ή κάποιων πορθμών ή και κάποιου μεγαλύτερου θαλάσσιου περάσματος. Τέτοιες θάλασσες είναι η Βόρεια Θάλασσα, και η Θάλασσα του Κόλπου του Μεξικού. 

Οι Περιθωριακές Θάλασσες βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με τον ωκεανό μέσω ενός ευρύτερου ανοίγματος που φαντάζει ως συνέχεια του ωκεανού. Τέτοιες θάλασσες είναι η Καραϊβική και η Αραβική.

Οι Μεσόγειες Θάλασσες περικλείονται από τις ακτές δύο ή περισσότερων ηπείρων και φαίνονται πιο απομονωμένες από τους ωκεανούς με τους οποίους συνδέονται μέσω κάποιου πορθμού ή κάποιου στενού περάσματος. Τέτοιες θάλασσες είναι η Μεσόγειος και η Ερυθρά. 

Οι Εσωτερικές Θάλασσες συνδέονται με τους ωκεανούς μέσω μιας ή περισσότερων άλλων θαλασσών. Τέτοιες είναι η Μαύρη Θάλασσα και η Βαλτική όπως και οι θάλασσες του Αιγαίου και του Ιονίου. 

Οι Κλειστές Θάλασσες βρίσκονται εντός κάποιας ηπείρου χωρίς να υπάρχει σύνδεση με τους ωκεανούς. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και ως μεγάλες λίμνες αλλά λόγω της αλατότητας τους, συγκαταλέγονται στις θάλασσες. Τέτοιες θάλασσες είναι η Κασπία και η Αράλη. 

Ας τους δούμε τώρα έναν προς έναν τους ωκεανούς του Πλανήτη και ποια είναι τα όρια τους  σύμφωνα με τον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό.

 

Ατλαντικός Ωκεανός 

      

   Είναι ο Ωκεανός που χωρίζει τον Νέο Κόσμο από τον Παλαιό. Δηλαδή, την Αμερική από την Ευρώπη και την Αφρική. Τα βόρεια όρια του ορίζονται στις δυτικές ακτές της Ιρλανδίας, τα Νησιά Σίτλαντ, τις νότιες ακτές της Ισλανδίας, τις νότιες ακτές της Γροιλανδίας και τις Καναδικές ακτές Λαμπραντόρ.  Τα νότια όρια του φτάνουν μέχρι τις ακτές της Ανταρκτικής. Τα όρια του με τον Ινδικό Ωκεανό είναι ο μεσημβρινός που διέρχεται από το νοτιότερο ακρωτήριο της Αφρικής, το Ακρωτήριο Αγκούλιας, μέχρι το σημείο που συναντά τις ακτές της Ανταρκτικής. Τα όρια του με τον Ειρηνικό, είναι ο μεσημβρινός που διέρχεται από το νοτιότερο σημείο της Αμερικανικής ηπείρου, το Ακρωτήριο Χορν, μέχρι τις ακτές της Ανταρκτικής. Ο Ατλαντικός Ωκεανός, για πρακτικούς λόγους, πολλές φορές χωρίζεται σε Βόρειο Ατλαντικό και Νότιο Ατλαντικό με βάση την νοητή γραμμή του Ισημερινού. Παρόλα αυτά όμως, λογίζεται σαν ένας ωκεανός. 

Στα όρια του Ατλαντικού, δεν συμπεριλαμβάνονται οι περιοχές της Βόρειας Θάλασσας, της Θάλασσας Λαμπραντόρ, του Βισκαϊκού Κόλπου, του Κόλπου της Γουινέας, της Καραϊβικής και του Κόλπου του Μεξικού. 

 

Ινδικός Ωκεανός 

    Είναι ο ωκεανός που περιβάλλεται από τις περισσότερες ηπείρους (την Ασία, την Αφρική, την Ωκεανία και την Ανταρκτική). Τα δυτικά του όρια είναι οι ανατολικές ακτές της Αφρικής από το Ακρωτήριο Αγκούλιας μέχρι το ανατολικότερο σημείο της Αφρικανικής ηπείρου, το Ακρωτήριο Χαφούν στην Σομαλία. Τα βόρεια όρια του, είναι οι τρεις ευθείες μεταξύ του Ακρωτηρίου Χαφούν, της νοτιότερης Ατόλης των Μαλδίβων, του νοτιότερου σημείου της Σρι Λάνκα και του βορειότερου σημείου της Σουμάτρα όπου είναι και το δυτικότερο σημείο της Ινδονησίας. Από το σημείο εκείνο αρχίζουν τα ανατολικά όρια του ωκεανού, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις  νότιες ακτές της Ινδονησίας μέχρι το νοτιότερο νησί της χώρας, Ροτέ, τις δυτικές ακτές της Αυστραλίας μέχρι το νοτιότερο ακρωτήριο της Δυτικής Αυστραλίας, Χάου. Από το Ακρωτήριο Χάου, τα όρια του ινδικού, συνεχίζουν με μια νοητή ευθεία μέχρι το νοτιότερο ακρωτήριο της Τασμανίας που έχει την ονομασία Νοτιοανατολικό Ακρωτήριο. Ο μεσημβρινός που διέρχεται από αυτό το ακρωτήριο μέχρι τις αντίπερα ακτές της Ανταρκτικής, είναι και τα όρια μεταξύ του Ινδικού και του Ειρηνικού Ωκεανού. Οι ακτές της Ανταρκτικής, είναι τα νότια όρια του Ινδικού. 

  Στα όρια του Ινδικού, δεν συμπεριλαμβάνονται η Αραβική Θάλασσα, ο Κόλπος της Βεγγάλης και ο Μεγάλος Αυστραλιανός Κόλπος. Ο Ινδικός Ωκεανός, αν και πήρε το όνομα του από την Ινδία, δεν βρέχει καμία από τις ακτές της χώρας. 

 

Ειρηνικός Ωκεανός

   Ο μεγαλύτερος και βαθύτερος ωκεανός, καλύπτει το 46% της υδάτινης και σχεδόν το ένα τρίτο ολόκληρης της επιφάνειας της Γης.  Τα δυτικά του όρια, από νότο προς βορά, αρχίζουν από το νοτιότερο σημείο της Τασμανίας, όπου με μία ευθεία φτάνουν στο νοτιότερο νησί της Νέας Ζηλανδίας, το Όκλαντ και συνεχίζουν κατά μήκος των ανατολικών ακτών της Νέας Ζηλανδίας μέχρι το βορειότερο σημείο της χώρας. Από εκεί, συνεχίζουν προς το νησί Λορτν Χάου της Αυστραλίας, τις ανατολικές ακτές των αρχιπελάγων της Νέας Καληδονίας, των Νησιών Βανουάτου, των Νησιών Σολομώντα, της Νέας Ιρλανδίας, των βορειοδυτικών ακτών της νήσου Παπούα, των ανατολικών ακτών του αρχιπελάγους των Μαριάνων και φτάνουν μέχρι την Χερσόνησο Μποσό των ανατολικών ακτών της Ιαπωνίας. Από τις ανατολικές ακτές της Ιαπωνίας, συνεχίζουν τα βόρεια όρια του ωκεανού μέσω των Κουρίλων Νήσων, των νοτιοανατολικών ακτών της Χερσονήσου Καμτσάτκα, των Αλεούτιων Νήσων μέχρι το Ακρωτήριο Σπένσερ της Αλάσκα όπου είναι και τα νότια όρια του Κόλπου της Αλάσκα. Από εκεί, όλες οι Αμερικανικές ακτές μέχρι και το Ακρωτήριο Χορν, είναι τα ανατολικά όρια του Ειρηνικού. Οι ακτές της Ανταρκτικής, είναι τα νότια όρια και του Ειρηνικού Ωκεανού. Όπως και στην Περίπτωση του Ατλαντικού, ο Ειρηνικός πολλές φορές χωρίζεται σε Βόρειο και Νότιο με βάση την γραμμή του Ισημερινού. Τα αρχιπελάγη Γκίλμπερτ και Γκαλαπάγκος από τα οποία διέρχεται ο Ισημερινός, έχουν οριστεί ως μέρη του Νότιου Ειρηνικού. 

 Στα όρια του Ειρηνικού δεν συμπεριλαμβάνονται οι θάλασσες της Τασμανίας, των Κοραλλίων, του Σολομώντα, των Φιλιππίνων, της Ανατολικής Κίνας, η Οχοτσκική, η Βερίγγειος, και ο Κόλπος της Αλάσκα. 

 

Αρκτικός Ωκεανός 

   Είναι ο μικρότερος και ρηχότερος ωκεανός του Κόσμου. Αν και ο Διεθνής Υδρογραφικός Οργανισμός τον έχει ορίσει ως ωκεανό, υπάρχουν διαφωνίες για το αν θα πρέπει όντως να ορίζεται ως ωκεανός ή μία μεσόγεια θάλασσα που περικλείεται από την Αμερική και την Ευρασία. Η επιφάνεια του καταλαμβάνει μόλις το 4,3% στο σύνολο των ωκεανών του Κόσμου ενώ ο όγκος των υδάτων του καταλαμβάνει το ακόμα μικρότερο ποσοστό του 1,4%. Η επιφάνεια του Αρκτικού Ωκεανού είναι πέντε φορές μικρότερη από την επιφάνεια του Ινδικού Ωκεανού αλλά και έξι φορές μεγαλύτερη από της Μεσογείου Θαλάσσης. Αυτό το ενδιάμεσο μέγεθος, κάνει κάποιους να σκεφτούν πως είναι πολύ μικρό για ωκεανός και κάποιους άλλους πως είναι πολύ μεγάλο για θάλασσα. Ο Αρκτικός Ωκεανός, κατά το μεγαλύτερο μέρος του καλύπτεται από πάγο του οποίου η έκταση αυξομειώνεται αναλόγως τις εποχές. 

 

Νότιος (Ανταρκτικός) Ωκεανός

    Αν και δεν υπάρχουν τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά ώστε τα τμήματα του Ατλαντικού, του Ινδικού και του Ειρηνικού Ωκεανού που φτάνουν στην Ανταρκτική να χαρακτηριστούν ως ένας ξεχωριστός ωκεανός, ο Διεθνής Υδρογραφικός Οργανισμός, όρισε για πρώτη φορά τον Νότιο Ωκεανό το 1928, του οποίου τα όρια ήταν μεταξύ των νοτιότερων σημείων της Αφρικής, της Αμερικής, της Νέας Ζηλανδίας, και της Τασμανίας, συμπεριλαμβανομένων και των νότιων ακτών της Αυστραλίας (δηλαδή του Μεγάλου Αυστραλιανού Κόλπου). Από τότε υπήρξαν αρκετές ενστάσεις ή παρεμβάσεις όσον αφορά τα όρια του αλλά και αν θα έπρεπε η θαλάσσιά περιοχή γύρω από την Ανταρκτική να χαρακτηριστεί ως ξεχωριστός ωκεανός. Η τελευταία έκδοση του Διεθνή Υδρογραφικού Οργανισμού που ορίζει τα όρια των θαλασσών και των Ωκεανών ήταν το 1953 η οποία δεν αναφέρει την ύπαρξη Νότιου Ωκεανού. Το 2002, κατά την σύνοδο του Διεθνή Υδρογραφικού Οργανισμού, με γνώμονα τα ξεχωριστά θαλάσσια ρεύματα της περιοχής, αποφασίστηκε να οριστεί ο Νότιος Ωκεανός ως ο πέμπτος ωκεανός του πλανήτη που θα ορίζεται μεταξύ των ακτών της Ανταρκτικής και του 60ου Νότιου γεωγραφικού παράλληλου. Η απόφαση αυτή όμως ακόμα δεν έχει επικυρωθεί με μια νεότερη έκδοση για τα όρια των ωκεανών και των θαλασσών καθώς σε κάποιες θαλάσσιες περιοχές ανά τον Πλανήτη, υπάρχουν διαφορές μεταξύ κρατών για τα όρια τους και την ονομασία τους.

   Στο ερώτημα λοιπόν πόσοι είναι οι ωκεανοί του πλανήτη, σύμφωνα με την τελευταία έκδοση του Διεθνή Υδρογραφικού Οργανισμού, η απάντηση είναι τέσσερις. Ο Ατλαντικός, ο Ινδικός, ο Ειρηνικός και ο Αρκτικός. Ο Νότιος Ωκεανός, προς το παρόν είναι de facto ο πέμπτος ωκεανός του Πλανήτη.